Πέντε χρόνια ανάσα κι ένα χρονόμετρο που ξεκίνησε να μετράει. Η συμφωνία για τη συνέχιση της ροής νερού από τον Άρδα προς την Ελλάδα υπογράφηκε παραμονή Πρωτομαγιάς, στα “ψιλά” της πολιτικής επικαιρότητας, αλλά το περιεχόμενό της κάθε άλλο παρά “ψιλό” είναι.
Μια ιστορική και εξαιρετικά κρίσιμη πενταετής συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας για τα νερά του ποταμού Άρδα υπεγράφη πριν λίγες ημέρες, ρίχνοντας φως σε μια υπόθεση που συνδέει τον πρωτογενή τομέα του Έβρου με τη γεωστρατηγική στα Βαλκάνια, την ενεργειακή ασφάλεια και τις ξεχασμένες υποδομές.
Η συμφωνία, καρπός διαπραγματεύσεων μηνών, επιτρέπει τη συνέχιση της ροής νερού από τη Βουλγαρία προς την ελληνική επικράτεια για αρδευτικούς σκοπούς, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες της καλλιεργητικής περιόδου στον βόρειο Έβρο. Πρόκειται για ένα κρίσιμο «παράθυρο ζωής» για την πεδιάδα της Ορεστιάδας, που κάθε χρόνο εξαρτάται απόλυτα από την παροχή υδάτων του γειτονικού φράγματος του Ιβαΐλοβγκραντ.
Νερό με αντάλλαγμα ρεύμα και… πρόσβαση στην Αλεξανδρούπολη
Αν και στο επίκεντρο της συμφωνίας είναι το νερό, η συμφωνία δεν είναι απλώς μια πράξη κατανόησης μεταξύ δύο φίλων κρατών. Πίσω της κρύβεται ένα ενεργειακό παζάρι: Η Βουλγαρία, ανήσυχη για την ενεργειακή της ασφάλεια μετά την απεξάρτηση από το ρωσικό πυρηνικό καύσιμο, ζητά πρόσβαση στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης και σιδηροδρομική διέξοδο μέσω Ελλάδας για να μεταφέρει το νέο πυρηνικό καύσιμο από τη Γαλλία.
Το ρεύμα, που δεν μπορεί να παραχθεί λόγω της απελευθέρωσης του νερού προς την Ελλάδα, καλύπτεται από «συμψηφισμούς» ένα γκρίζο νομικό τοπίο που πατά πάνω στην ευρωπαϊκή απαγόρευση για άμεση πληρωμή υδάτινων πόρων μεταξύ χωρών.
Στο βάθος… φράγμα Θεραπειού
Ενώ η Σόφια τηρεί τη δέσμευση για νερό, στην ελληνική πλευρά οι υποδομές καταρρέουν. Το φράγμα του Θεραπειού, κατασκευασμένο το 1964, εμφανίζει διαρροές και σοβαρά κατασκευαστικά προβλήματα που ουδέποτε επισκευάστηκαν. Αξιωματούχοι που συνόδευσαν τον Κυριάκο Μητσοτάκη στον Έβρο εκτιμούν ότι για την αναβάθμιση των υποδομών απαιτούνται κονδύλια πολλαπλάσια όσων προβλέπουν οι τρέχουσες μελέτες, αλλά κυρίως ένα σχέδιο που δεν υπάρχει.
Η υφιστάμενη κατάσταση επιτρέπει την αποθήκευση μόλις 9-10 εκατ. κυβικών μέτρων νερού, ποσότητα που με τους σημερινούς ρυθμούς άρδευσης επαρκεί για λιγότερες από 10 ημέρες.
Αγρότες σε αναμονή, πολιτικοί σε διαπραγμάτευση
Η κοινή ανακοίνωση Ελλάδας–Βουλγαρίας προαναγγέλλει τη δέσμευση για αναβάθμιση των υποδομών από ελληνικής πλευράς. Οι αγρότες, ωστόσο, παραμένουν επιφυλακτικοί. Η συμφωνία του 1964 η οποία εξασφάλιζε 180 εκατ. κυβικά μέτρα ανά περίοδο, έληξε χωρίς η ελληνική πλευρά να έχει χτίσει εναλλακτικό σχέδιο. Οι περσινοί αγώνες των αγροτών του Βόρειου Έβρου φαίνεται πως συνέβαλαν στην επανεκκίνηση της διαπραγμάτευσης, ωστόσο το αίσθημα εγκατάλειψης δεν έχει σβήσει.
Η νέα συμφωνία επαναφέρει το μοντέλο «νερό έναντι ρεύματος», με εκτιμώμενο κόστος για την Ελλάδα περίπου 5 εκατομμύρια ευρώ για την 5ετία. Οι Βούλγαροι πάντως πιέζουν για εμπορικό χαρακτήρα της συμφωνίας και έχουν ήδη συνδέσει δημόσια το θέμα του Άρδα με στρατηγικές υποδομές στην ελληνική πλευρά.
Λαϊκισμός και ρεαλισμός στις δύο πλευρές των συνόρων
Η βουλγαρική αντιπολίτευση έχει σηκώσει «σημαία» κατά της συμφωνίας, καταγγέλλοντας ότι «χαρίζεται νερό στους Έλληνες». Ο υπουργός Υδάτων της χώρας διαψεύδει κάθε τέτοια κατηγορία λέγοντας ξεκάθαρα: «Τίποτα δεν δίνεται δωρεάν». Ανάλογος λαϊκισμός, πάντως, δεν λείπει ούτε από την ελληνική πλευρά, με στελέχη να εκφράζουν αγωνία για το ποιος τελικά ελέγχει το «κλειδί» του Άρδα.
Το σίγουρο είναι ένα: ο Άρδας δεν είναι απλά ένα ποτάμι. Είναι ζήτημα εθνικής επάρκειας, ενεργειακής πολιτικής και πολιτικής βούλησης. Και όσο οι αγρότες του Έβρου κοιτάζουν τον ουρανό περιμένοντας νερό, το ποιος κρατά τη στρόφιγγα ίσως καθορίσει το μέλλον τους.
