Σε όλες τις γωνιές της Ελλάδας το τραπέζι των Χριστουγέννων είναι ξεχωριστό και φέρνει κοντά τα μέλη της οικογένειας!
Χριστόψωμο, σε κάθε γιορτινό τραπέζι
Το έθιμο έχει τις ρίζες του στους εορταστικούς άρτους και τις αναίμακτες θυσίες της αρχαιότητας οι οποίες μέσω της αναλογικής μαγείας προσπαθούσαν να επηρεάσουν την καλή πορεία της χρονιάς. Θεωρείται λοιπόν μεγάλης σημασίας. Γι’ αυτό είτε είναι ένα σκέτο ψωμί είτε έχει μυρωδικά ή είναι ένα γλυκό ψωμί με βούτυρο ή ελαιόλαδο, ξύσματα εσπεριδοειδών, μπαχαρικά κ.α., πάντα παρασκευάζεται με τα καλύτερα υλικά και ζυμώνεται με προσοχή.
Το σχήμα του ποικίλει, άλλοτε είναι καρβέλι άλλοτε κουλούρα ανοιχτή ή κλειστή και άλλες φορές ψήνεται σε ταψί. Πάντα όμως έχει στολίσματα και σύμβολα. Αν στις μέρες μας έχουν περιοριστεί στο σταυρό και στα μισοφέγγαρα, παλιότερα ήταν ανάλογα των ειδικών δραστηριοτήτων κάθε οικογένειας και των εθίμων της περιοχής. Γεωργικά εργαλεία, στάχυα, πρόβατα, βοσκοί εμφανίζονταν ανάλογα με την περίπτωση ως πλουμίδια ζύμης πάνω στο ψωμί.
Από τα πιο εντυπωσιακά Χριστόψωμα αυτού του είδους είναι τα Σαρακατσάνικα. Οι Σαρακατσάνοι πιστεύουν ότι τα Χριστούγεννα είναι η κατ’ εξοχήν ποιμενική γιορτή γιατί ο Χριστός γεννήθηκε ανάμεσα σε βοσκούς και πρόβατα. Έτσι λοιπόν τα Χριστόψωμά τους φέρουν ολόκληρες παραστάσεις με ποιμενικές σκηνές.
Καθώς πρόκειται για ένα ψωμί ανάλογο των αρχαίων αναίμακτων θυσιών, το χριστόψωμο έχει τελετουργική κοπή. Στη Ρούμελη ο παπάς περνούσε από κάθε σπίτι και μαζί με τα μέλη της οικογένειας σήκωνε το ύψωμα, ένα πιάτο που είχε ένα πρόσφορο και σιτάρι.Ύστερα έπαιρνε το Χριστόψωμο, το έβαζε στο κεφάλι του και το πίεζε μέχρι να σπάσει στα δυο. ‘Αν το μεγαλύτερο μέρος πέσει κατά το δεξί του χέρι, μαντεύει πως εκείνο το χρόνο θα γίνουν πιο πολλά σιτάρια, αν πέσει κατά το αριστερό του χέρι, λέει πως θα γίνουν πιο πολλά καλαμπόκια.’ (Λουκόπουλος Δ., Γεωργικά της Ρούμελης, σελ. 172). Στη Κοζάνη ο άρτος που ύψωνε ο παπάς είχε σχήμα σταυρού.
Σε πολλές περιοχές το χριστόψωμο κόβεται με το χέρι, για να μη μπει κακό στο σπίτι, ή για να μην τραυματισθεί ο νεογέννητος Χριστός. Και παντού μοιράζεται από τον νοικοκύρη του σπιτιού.
Εκτός από το Χριστόψωμο, σε ολόκληρη την Ελλάδα συνήθιζαν να ζυμώνουν και άλλα εορταστικά ψωμιά. Ο σταυρός είναι ένα ψωμί σε σχήμα σταυρού, αρωματισμένο με κόλιαντρο ή μαραθόσπορο. Στο κέντρο του υπάρχει σφραγίδα. Ορισμένοι το διακοσμούν βάζοντας στις απολήξεις του άσπαστα καρύδια ή αμύγδαλα. Σχεδόν πάντα είναι πασπαλισμένο με σησάμι, σύμβολο αφθονίας και γονιμότητας. Κόβεται την παραμονή των Χριστουγέννων, αλλά και την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ή την παραμονή των Φώτων.
Βόρεια Ελλάδα – Θράκη
Οι σαρμάδες (ποντιακοί λαχανοντολμάδες) είναι άλλο ένα γιορτινό φαγητό που έχει συμβολική σημασία καθώς το τύλιγμα των φύλλων του λάχανου συμβολίζει τα σπάργανα του Χριστού.
Η Μσούρα είναι το παραδοσιακό Χριστουγεννιάτικο φαγητό του Μελισσοχωρίου Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για μία τριλογία από χοιρινό κρέας, μοσχάρι και κοτόπουλο σιγοβρασμένο με λαχανικά και ρύζι στον φούρνο.
Στις βόρειες περιοχές της Ελλάδας, το χοιρινό κρέας σερβίρεται συχνά με λάχανο τουρσί.
Στον Έβρο την παραμονή των Χριστουγέννων, στο τραπέζι υπήρχαν εννέα διαφορετικά φαγητά, άβραστα και νηστίσιμα, συμβολίζοντας την αφθονία φαγητών όλο τον χρόνο κατά παραλληλισμό των εννέα μηνών κυήσεως της Θεοτόκου.
Η μπάμπω (μέρα της γριάς) δεν λείπει από κανένα θρακιώτικο σπίτι: χοιρινό με πολλά μυρωδικά και μπαχαρικά που σιγοβράζει όλο το βράδυ για να είναι έτοιμο και ζεστό το πρωί, μετά τη θεία λειτουργία των Χριστουγέννων.
Ήπειρος
Το γιορτινό τραπέζι περιλαμβάνει λαχανοντολμάδες, πίτες όπως το κουσμερί ή χοσμερί, κρεατόπιτα, μπατσαριά (σπανακόπιτα), γαλατόπιτα και γλυκιά κολοκυθόπιτα.
Στα Γιάννενα το φαγητό και τα γλυκά ετοιμάζονται με υπομονή και μεράκι: αγριογούρουνο σαλμί και τα γνωστά γιαννιώτικα μπακλαβαδάκια .
Στα Ζαγοροχώρια φτιάχνουν τα «σπάργανα», ένα γλυκό που μοιάζει με τηγανίτες και συμβολίζει τα σπάργανα του Χριστού.
Θεσσαλία – Στερεά Ελλάδα – Εύβοια
Στα Τρίκαλα ανήμερα των Χριστουγέννων, συνήθιζαν να τρώνε όλοι μαζί «γουρνάδα», δηλαδή ψητό χοιρινό κρέας.
Στην Εύβοια το βράδυ των Χριστουγέννων ψήνουν κομματάκια χοιρινού, στη θράκα, πασπαλισμένο με μπόλικο αλάτι, το λεγόμενο «κοντοσούφλι». Ακόμη παλιότερα έφτιαχναν τις «μπάμπες», που ήταν βρασμένο παχύ έντερο και παραγεμισμένο με συκώτι, σπλήνα, μυρωδικά και μπαχαρικά.
Στην Στερεά Ελλάδα αγαπημένο γιορτινό φαγητό είναι το χοιρινό με σέλινο και η κοτόσουπα.
Επίσης συνηθίζεται η πηχτή, ο πατσάς επίσης και τα ψητά κρέατα.
Πελοπόννησος
Σε πολλές περιοχές κυριαρχεί το γουρουνόπουλο που σιγοψήνεται στο φούρνο αλλά και η κρεατόπιτα που είναι κλασσικό χριστουγεννιάτικο φαγητό, για παράδειγμα στην Αρκαδία.
Στη Σπάρτη, οι νοικοκυρές πλάθουν με υπομονή την χριστουγεννιάτικη κουλούρα και τη κάνουν σε σχήμα σταυρού και όχι στρογγυλό.
Κάθε άκρη τη στολίζουν με αμύγδαλα και καρύδια.
Επτάνησα
Στην Ζάκυνθο ανήμερα Χριστουγέννων σερβίρονταν μοσχάρι ή κότα αυγολέμονο ενώ την παραμονή κοβόταν η κουλούρα/χριστόψωμο (σαν καρβέλι ψωμί με λάδι, κρασί, γλυκάνισο και καρύδια). Από την Κεφαλονιά μας έρχεται η «πουτρίδα», μαγειρευτό χοιρινό με λαχανικό εποχής, συνήθως λάχανο (μάπα) ή κουνουπίδι (κάβολε), που τρώγονταν την πρωτοχρονιά.
Στην Λευκάδα θα συναντήσουμε τον κοκοτός (κόκορα) ή βοδινό μακαρονάδα.
Στα Κύθηρα κάποιοι ακόμα μαγειρεύουν τα νηστίσιμα κουκιά στιφάδο με πολλά κρεμμυδάκια.
Νησιά Αιγαίου – Κυκλάδες – Λοιπά Νησιά
Στην Σάμο τρώνε τα χοιροσφάγια και τη πηχτή, που ήταν βρασμένο χοιρινό κρέας με λεμόνι, το οποίο έπηζε λόγω του λίπους και το έτρωγαν ανήμερα τα Χριστούγεννα.
Στην Σύρο συναντάμε ένα παλιό έθιμο για την παραμονή των Χριστουγέννων και το φαγητό δεν είναι κρέας αλλά ψάρι με κουνουπίδι ή μπρόκολο και ψάρι την παραμονή των Χριστουγέννων.
Στον Πόρο μια αγαπημένη παραδοσιακή συνταγή είναι το χοιρινό με σέλινο.
Στην Μυτιλήνη φτιάχνουν πλατσέδα, γλυκά πιτάκια με καρύδι .
Γιορτινά γλυκά που συναντάμε σε πολλά νησιά είναι οι δίπλες και τα αμυγδαλωτά .
Δωδεκάνησα
Στη Ρόδο στο γιορτινό τραπέζι μας περιμένουν τα «γιαπράκια», δηλαδή τα γνωστά μας ντολμαδάκια!
Στα υπόλοιπα νησιά παράλληλα με την γαλοπούλα σερβίρεται ψητό χοιρινό κρέας.
Κρήτη
Στην Κρήτη το γιορτινό τραπέζι έχει πολλές λιχουδιές! Απάκι, σύγκλινο, λουκάνικα, τσιγαρίδες και πίτες γλυκές και αρμυρές!
Στα Σφακιά εκτός από τις σφακιανές πίτες με μέλι και μυζήθρα, θα βρούμε και τις χοιρινές ομάτες ή ομαθιές που τις ετοιμάζουν με τα έντερα του χοίρου.
Στο Λασίθι ανήμερα τα Χριστούγεννα συνηθίζεται το τηγανητό συκώτι. Το χοιρινό κρέας, έχει την τιμητική του με αγαπημένο φαγητό είναι το γουρουνόπουλο με λεμονόφυλλα που ψήνεται αργά στον ξυλόφουρνο.
